15 senede 46 ağır sanayi tesisi: Atatürk'ün kurduğu ekonomik düzen

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’in ilk yıllarında, ülkenin altyapı, sanayi ve üretim kapasitesini sıfırdan inşa etti. 1923-1938 yılları arasında, Osmanlı'dan miras kalan harabe bir ekonomiyi sıfırdan kuran Atatürk, 15 yılda 46 ağır sanayi tesisi kurarak Türkiye’yi sanayi alanında önemli bir noktaya taşıdı. Bu dönemde, Türkiye, dışarıya sadece tarım ürünleri değil, sanayi malları da ihraç eden bir ülke konumuna geldi.

Dünya gazetesinden Naki Bakır'ın yazısının ayrıntılı haberi...

Cumhuriyet'in Temelleri Atatürk Döneminde Atıldı

Cumhuriyet’in ilanının ardından, Türkiye’nin ekonomik yapısını yeniden şekillendirmek için Atatürk ve kurucu kadro tarafından kapsamlı bir ekonomik program başlatıldı. Osmanlı Devleti’nden devralınan altyapısız, sermayesiz ve üretimden uzak bir ülke manzarası karşısında, Atatürk öncelikle ülkenin bağımsız bir ekonomik yapıya kavuşması gerektiğini vurguladı. 23 Nisan 1920’de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ve hemen ardından yapılan İzmir İktisat Kongresi, Türkiye’nin ekonomik geleceği için belirleyici oldu.

İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlarla, ülkenin ekonomik modelinin temel taşları atıldı. Mustafa Kemal Atatürk, kongrede yaptığı konuşmasında, “Türkiye Devleti, Devlet-i İktisadiye olacaktır” diyerek, yeni Türkiye'nin ekonomik yol haritasını çizdi. Özellikle ithalat yerine yerli üretimi teşvik eden politikalar izleneceği, sanayiye ve tarıma yönelik atılımlar yapılacağı vurgulandı.

İzmir İktisat Kongresi’nin Sonuçları

İzmir İktisat Kongresi'nde alınan kararlar, Türk ekonomisinin temelini atarken, yerli üretimi artırmaya yönelik adımlar atıldı. Bu kararlar arasında, sanayi dallarının kurulması, el işçiliğinden fabrikalara geçişin sağlanması, özel teşebbüslerin desteklenmesi ve devletin teşvikçi rol oynaması gibi maddeler yer aldı. Ayrıca, ithalatı azaltmak, dışa bağımlılığı kesmek ve sanayiyi korumak için önemli düzenlemeler yapıldı. Yabancı tekellerin ülkeye girmesinin engellenmesi ve devletin ekonomik alanda daha etkin bir rol üstlenmesi gerektiği de vurgulandı.

İzmir İktisat Kongresi’nde alınan başlıca kararlar:
- Hammaddesi yurt içinde yetişen veya yetiştirilebilen sanayi dalları kurulması 

- El işçiliğinden ve küçük imalattan hızla fabrikaya veya büyük işletmeye geçilmesi

- Özel sektör tarafından kurulamayan teşebbüslerin devletçe ele alınması 

- Özel teşebbüslere kredi sağlayacak bir devlet bankası kurulması 

- Dış rekabete dayanabilmek için sanayinin toplu ve bütün olarak kurulması

- Yabancıların kurdukları tekellerden kaçınılması 

- Reji idaresi ve yönetiminin kaldırılması, tütün tarımı ve ticaretinin serbest olması, 

- Aşarın kaldırılması 

- Ziraat Bankası’nın yeniden düzenlenmesi 

- İhracatın teşviki, lüks ithalattan kazınma

- Demiryolları, limanlar ve diğer ulaşım alt yapısının geliştirilmesi, Türk limanlarında kabotaj hakkı sağlanması 

- Yeni bir gümrük tarifesi hazırlanması 

- Sanayicilere kredi vermek üzere bir Sanayi Bankası kurulması 

- Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun günün ihtiyaçlarını karşılar hale getirilmesi 

- İşçilerin çalışma saatlerinin düzenlenmesi, 18 yaşından küçüklerin çalıştırılmaması, çalışanlara haftada bir gün tatil olanağı

- “Amele” kavramı yerine “İşçi” kavramının kullanılması 

- Tüm iş gücüne sendika hakkı tanınması

Ağır Sanayi Hamlesi: 46 Fabrika

Atatürk, Cumhuriyet’in ilk yıllarında büyük bir sanayi atılımı gerçekleştirdi. 1923-1938 yılları arasında kurulan 46 ağır sanayi tesisi, bu dönemin en dikkat çeken başarıları arasında yer aldı. Bu fabrikalar, Türkiye’nin dışa bağımlılığını azaltarak, kendi kendine yeten bir ekonomi kurma yolunda önemli adımlar atılmasını sağladı. Atatürk, sadece sanayileşme değil, aynı zamanda üretim gücünün artırılması adına her alanda devrim niteliğinde adımlar attı. Kıymetli madenler, demir-çelik fabrikaları, tekstil sanayisi, kimya endüstrisi gibi alanlarda büyük yatırımlar yapıldı.

Bunların yanı sıra, özellikle tarım ve hayvancılık sektörlerinde de önemli reformlar gerçekleştirilerek, Türkiye’nin dışa bağımlılığı azaltılmaya çalışıldı. Ülke, 1930'lara gelindiğinde hem tarım hem de sanayi ürünlerinde dış dünyaya ihracat yapan bir konumda oldu. Atatürk dönemi, Cumhuriyet’in ekonomi politikasının temellerinin atıldığı ve sanayi üretiminin önemli ölçüde arttığı yıllar oldu.

Devletçi Ekonomi Modeli: 1930-1938 Dönemi

1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin ardından, dünya genelinde ekonomik müdahaleci politikalar ön plana çıkarken, Türkiye de bu sürece dahil oldu. 1930-1938 yılları arasında uygulamaya konulan devletçi ekonomi modelinde, devlet ekonominin her alanında aktif bir rol üstlendi. Bu dönemde, Merkez Bankası kuruldu, Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu çıkarıldı ve tüm stratejik sektörler devletin denetimine girdi. Atatürk’ün Cumhurbaşkanlığı döneminde Türkiye, sanayi sektöründe hızla büyüyerek, ülke dış ticaretinde pozitif bir dengeye ulaştı. Bu dönemde kurulan sanayi tesisleri, Türkiye'nin sanayileşme sürecinde önemli bir kilometre taşı oldu.

Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Elde Edilen Başarılar

Mustafa Kemal Atatürk'ün önderliğinde, Türkiye Cumhuriyeti, çok kısa bir süre içinde önemli ekonomik hamleler gerçekleştirdi. 1923-1938 yılları arasında, sabit fiyatlarla milli gelirde yüzde 189’luk bir büyüme sağlanırken, dolar bazında milli gelir yüzde 161 artarak 1,5 milyar dolara ulaştı. Bu dönemde, sanayi üretimindeki artış, Türkiye’nin dışa bağımlılığını azaltarak, kendi ekonomisini inşa etmesini sağladı.

Cumhuriyet’in ilk 15 yılında, Atatürk’ün ekonomi vizyonu doğrultusunda gerçekleştirilen reformlarla, Türkiye, yoktan var edilen bir ekonomi modelini ortaya koydu. 46 ağır sanayi tesisi ve binlerce yeni işletme ile sanayileşme yolunda önemli adımlar atıldı. Bu adımlar, sadece Türkiye’nin ekonomik bağımsızlığını kazanmasını sağlamakla kalmadı, aynı zamanda Türk halkına refah ve istihdam alanları da sundu.

Sonuç olarak, Atatürk'ün liderliğinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin temelleri atılırken, ekonomik alanda yapılan devrimlerle, bugünün güçlü Türkiye'sinin temelleri de atıldı. 1923-1938 yılları, Cumhuriyet’in kurulduğu ilk yıllarda yapılan sanayi hamlelerinin, ekonomik kalkınmanın ve yerli üretimin artırılmasının simgesi haline geldi. Atatürk’ün vizyonu, Türkiye’yi sıfırdan sanayi üretimi yapan bir ülke haline getirerek, Cumhuriyet’in ilk yıllarında büyük bir ekonomik atılım gerçekleştirmiş oldu.