• Haberler
  • Aktüel
  • 15 senede 46 ağır sanayi tesisi: Atatürk'ün yoktan var ettiği ekonomi

15 senede 46 ağır sanayi tesisi: Atatürk'ün yoktan var ettiği ekonomi

Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, 1923-1938 yılları arasında sıfırdan inşa ettiği ekonomiyle, 15 yılda 46 ağır sanayi tesisi kurarak, ülkeyi tarımın ötesine taşıdı.

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyet’in ilk yıllarında, ülkenin altyapı, sanayi ve üretim kapasitesini sıfırdan inşa etti. 1923-1938 yılları arasında, Osmanlı'dan miras kalan harabe bir ekonomiyi sıfırdan kuran Atatürk, 15 yılda 46 ağır sanayi tesisi kurarak Türkiye’yi sanayi alanında önemli bir noktaya taşıdı. Bu dönemde, Türkiye, dışarıya sadece tarım ürünleri değil, sanayi malları da ihraç eden bir ülke konumuna geldi.

Dünya gazetesinden Naki Bakır'ın yazısının ayrıntılı haberi...

Cumhuriyet'in Temelleri Atatürk Döneminde Atıldı

Cumhuriyet’in ilanının ardından, Türkiye’nin ekonomik yapısını yeniden şekillendirmek için Atatürk ve kurucu kadro tarafından kapsamlı bir ekonomik program başlatıldı. Osmanlı Devleti’nden devralınan altyapısız, sermayesiz ve üretimden uzak bir ülke manzarası karşısında, Atatürk öncelikle ülkenin bağımsız bir ekonomik yapıya kavuşması gerektiğini vurguladı. 23 Nisan 1920’de açılan Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) ve hemen ardından yapılan İzmir İktisat Kongresi, Türkiye’nin ekonomik geleceği için belirleyici oldu.

İzmir İktisat Kongresi’nde alınan kararlarla, ülkenin ekonomik modelinin temel taşları atıldı. Mustafa Kemal Atatürk, kongrede yaptığı konuşmasında, “Türkiye Devleti, Devlet-i İktisadiye olacaktır” diyerek, yeni Türkiye'nin ekonomik yol haritasını çizdi. Özellikle ithalat yerine yerli üretimi teşvik eden politikalar izleneceği, sanayiye ve tarıma yönelik atılımlar yapılacağı vurgulandı.

İzmir İktisat Kongresi’nin Sonuçları

İzmir İktisat Kongresi'nde alınan kararlar, Türk ekonomisinin temelini atarken, yerli üretimi artırmaya yönelik adımlar atıldı. Bu kararlar arasında, sanayi dallarının kurulması, el işçiliğinden fabrikalara geçişin sağlanması, özel teşebbüslerin desteklenmesi ve devletin teşvikçi rol oynaması gibi maddeler yer aldı. Ayrıca, ithalatı azaltmak, dışa bağımlılığı kesmek ve sanayiyi korumak için önemli düzenlemeler yapıldı. Yabancı tekellerin ülkeye girmesinin engellenmesi ve devletin ekonomik alanda daha etkin bir rol üstlenmesi gerektiği de vurgulandı.

İzmir İktisat Kongresi’nde alınan başlıca kararlar:
- Hammaddesi yurt içinde yetişen veya yetiştirilebilen sanayi dalları kurulması 

- El işçiliğinden ve küçük imalattan hızla fabrikaya veya büyük işletmeye geçilmesi

- Özel sektör tarafından kurulamayan teşebbüslerin devletçe ele alınması 

- Özel teşebbüslere kredi sağlayacak bir devlet bankası kurulması 

- Dış rekabete dayanabilmek için sanayinin toplu ve bütün olarak kurulması

- Yabancıların kurdukları tekellerden kaçınılması 

- Reji idaresi ve yönetiminin kaldırılması, tütün tarımı ve ticaretinin serbest olması, 

- Aşarın kaldırılması 

- Ziraat Bankası’nın yeniden düzenlenmesi 

- İhracatın teşviki, lüks ithalattan kazınma

- Demiryolları, limanlar ve diğer ulaşım alt yapısının geliştirilmesi, Türk limanlarında kabotaj hakkı sağlanması 

- Yeni bir gümrük tarifesi hazırlanması 

- Sanayicilere kredi vermek üzere bir Sanayi Bankası kurulması 

- Teşvik-i Sanayi Kanunu’nun günün ihtiyaçlarını karşılar hale getirilmesi 

- İşçilerin çalışma saatlerinin düzenlenmesi, 18 yaşından küçüklerin çalıştırılmaması, çalışanlara haftada bir gün tatil olanağı

- “Amele” kavramı yerine “İşçi” kavramının kullanılması 

- Tüm iş gücüne sendika hakkı tanınması

Ağır Sanayi Hamlesi: 46 Fabrika

Atatürk, Cumhuriyet’in ilk yıllarında büyük bir sanayi atılımı gerçekleştirdi. 1923-1938 yılları arasında kurulan 46 ağır sanayi tesisi, bu dönemin en dikkat çeken başarıları arasında yer aldı. Bu fabrikalar, Türkiye’nin dışa bağımlılığını azaltarak, kendi kendine yeten bir ekonomi kurma yolunda önemli adımlar atılmasını sağladı. Atatürk, sadece sanayileşme değil, aynı zamanda üretim gücünün artırılması adına her alanda devrim niteliğinde adımlar attı. Kıymetli madenler, demir-çelik fabrikaları, tekstil sanayisi, kimya endüstrisi gibi alanlarda büyük yatırımlar yapıldı.

Bunların yanı sıra, özellikle tarım ve hayvancılık sektörlerinde de önemli reformlar gerçekleştirilerek, Türkiye’nin dışa bağımlılığı azaltılmaya çalışıldı. Ülke, 1930'lara gelindiğinde hem tarım hem de sanayi ürünlerinde dış dünyaya ihracat yapan bir konumda oldu. Atatürk dönemi, Cumhuriyet’in ekonomi politikasının temellerinin atıldığı ve sanayi üretiminin önemli ölçüde arttığı yıllar oldu.

1923-1938 Dönemi Temel Ekonomik Göstergeler

Gösterge

1923

1938

Değişim (%)

Yıl Ort. Nüfus (Bin kişi)

12.822

16.926

32,0

GSYH (Cari fiyatlarla, Milyon TL)

964

1.898

96,9

GSYH (Sabit fiyatlarla, Milyon TL)

2.959

8.550

188,9

GSYH (Milyon $)

577

1.507

161,2

Kişi Başına GSYH ($)

45

88

95,6

İhracat (Milyon $)

50,8

115

126,4

İthalat (Milyon $)

86,9

118,9

36,8

Dış Ticaret Açığı (Milyon $)

-36,1

-3,9

-89,2

$ / TL

1,67

1,26

-24,6

Devletçi Ekonomi Modeli: 1930-1938 Dönemi

1929 Dünya Ekonomik Krizi’nin ardından, dünya genelinde ekonomik müdahaleci politikalar ön plana çıkarken, Türkiye de bu sürece dahil oldu. 1930-1938 yılları arasında uygulamaya konulan devletçi ekonomi modelinde, devlet ekonominin her alanında aktif bir rol üstlendi. Bu dönemde, Merkez Bankası kuruldu, Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu çıkarıldı ve tüm stratejik sektörler devletin denetimine girdi. Atatürk’ün Cumhurbaşkanlığı döneminde Türkiye, sanayi sektöründe hızla büyüyerek, ülke dış ticaretinde pozitif bir dengeye ulaştı. Bu dönemde kurulan sanayi tesisleri, Türkiye'nin sanayileşme sürecinde önemli bir kilometre taşı oldu.

Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Elde Edilen Başarılar

Mustafa Kemal Atatürk'ün önderliğinde, Türkiye Cumhuriyeti, çok kısa bir süre içinde önemli ekonomik hamleler gerçekleştirdi. 1923-1938 yılları arasında, sabit fiyatlarla milli gelirde yüzde 189’luk bir büyüme sağlanırken, dolar bazında milli gelir yüzde 161 artarak 1,5 milyar dolara ulaştı. Bu dönemde, sanayi üretimindeki artış, Türkiye’nin dışa bağımlılığını azaltarak, kendi ekonomisini inşa etmesini sağladı.

Cumhuriyet’in ilk 15 yılında, Atatürk’ün ekonomi vizyonu doğrultusunda gerçekleştirilen reformlarla, Türkiye, yoktan var edilen bir ekonomi modelini ortaya koydu. 46 ağır sanayi tesisi ve binlerce yeni işletme ile sanayileşme yolunda önemli adımlar atıldı. Bu adımlar, sadece Türkiye’nin ekonomik bağımsızlığını kazanmasını sağlamakla kalmadı, aynı zamanda Türk halkına refah ve istihdam alanları da sundu.

Sonuç olarak, Atatürk'ün liderliğinde, Türkiye Cumhuriyeti’nin temelleri atılırken, ekonomik alanda yapılan devrimlerle, bugünün güçlü Türkiye'sinin temelleri de atıldı. 1923-1938 yılları, Cumhuriyet’in kurulduğu ilk yıllarda yapılan sanayi hamlelerinin, ekonomik kalkınmanın ve yerli üretimin artırılmasının simgesi haline geldi. Atatürk’ün vizyonu, Türkiye’yi sıfırdan sanayi üretimi yapan bir ülke haline getirerek, Cumhuriyet’in ilk yıllarında büyük bir ekonomik atılım gerçekleştirmiş oldu.

Atatürk Döneminde Kurulan Fabrikalar

No

Fabrika Adı

Kuruluş Yılı

1

Ankara Fişek Fabrikası

1924

2

Gölcük Tersanesi

1924

3

Şakir Zümre Fabrikası

1925

4

Eskişehir Hava Tamirhanesi

1925

5

Alpullu Şeker Fabrikası

1926

6

Uşak Şeker Fabrikası

1926

7

Kayseri Uçak Fabrikası

1926

8

Kırıkkale Mühimmat Fabrikası

1926

9

Bünyan Dokuma Fabrikası

1927

10

Eskişehir Kiremit Fabrikası

1927

11

Kırıkkale Elektrik Santrali ve Çelik Fabrikası

1928

12

Ankara Çimento Fabrikası

1928

13

Ankara Havagazı Fabrikası

1929

14

İstanbul Otomobil Montaj Fabrikası

1929

15

Kayış Kapasül Fabrikası

1930

16

Nuri Killigil Tabanca, Havan ve Mühimmat Fabrikası

1930

17

Kırıkkale Elektrik Santrali ve Çelik Fabrikası

1931

18

Bakırköy Bez Fabrikası

1932

19

Bursa Süt Fabrikası

1933

20

Malatya Bez Fabrikası

1934

21

Ergani Bakır Madeni İşletmesi

1934

22

Turhal Şeker Fabrikası

1934

23

Paşabahçe Şişe ve Cam Fabrikası

1934

24

İzmit Kağıt Fabrikası

1934

25

Zonguldak Kömür Yıkama Fabrikası

1934

26

Keçiborlu Kükürt Fabrikası

1934

27

Isparta Gül Yağı Fabrikası

1934

28

Ankara, Konya, Eskişehir ve Sivas Buğday Siloları

1934

29

Gemlik Suni İpek Fabrikası

1935

30

Nazilli Basma Fabrikası

1935

31

Bursa Merinos Fabrikası

1935

32

Zonguldak Taş Kömürü Fabrikası

1935

33

Bartın, Tüfek ve Top Fabrikası

1936

34

Ankara Çubuk Barajı

1936

35

Keçiborlu Kükürt Fabrikası

1936

36

Zonguldak Taş Kömürü Fabrikası

1936

37

Nuri Demirağ Uçak Fabrikası

1936

38

Kayseri Uçak Fabrikası

1937

39

Sivas Sigara Fabrikası

1937

40

Eskişehir Çifteler Fabrikası

1937

41

Ergani Bakır Madeni İşletmesi

1937

42

Bitlis Sigara Fabrikası

1937

43

Sivas Çiftlik Arazisi

1937

44

Sivas Yumurta Fabrikası

1937

45

İstanbul Et Kombinası

1938

46

Sivas Çimento Fabrikası

1938

Bakmadan Geçme