Milyarlar kazanan firmalar vergide nasıl sıfır çekiyor?

Türkiye'nin en büyük firmalarının son yıllarda vergi ödemediği ya da çok az vergi verdiği ortaya çıkarken, bu durumun nedenleri kamuoyunun gündemine oturdu. Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın dün yaptığı yazılı açıklama, birçok firmanın vergi ödemediğini dolaylı olarak kabul ederken, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mali Hukuk Ana Bilim Dalı’ndan Prof. Dr. Murat Batı, firmaların nasıl sıfır ya da çok az vergi ödediklerini Sözcü gazetesinden Emre Deveci'ye anlattı.

Gelir İdaresi Başkanlığı’nın verilerine göre, Haziran 2024 itibarıyla faal kurumlar vergisi mükellefi sayısı 1 milyon 165 bin 695 olarak belirlendi. Bu şirketlerin kazançlarından alınacak vergilerin tüm ülkeyi ihya edebileceği belirtilirken, mevcut tabloda bu durumun gerçekleşmediği görülüyor. Prof. Dr. Batı, son altı yıl ve 2024’te tahsil edilmesi hedeflenen kurumlar vergisinin toplam vergi hasılatına oranının ortalamasının sadece yüzde 15,3 olduğunu vurguladı. 2023'te bu oran KDV için yüzde 33,3, ÖTV için yüzde 20,6 olarak kaydedilmişti.

Gelir İdaresi Başkanlığı'nın Mayıs ayında yayımladığı veri paketi öneri raporunda, Türkiye'de 1 milyon 143 bin 344 kurumlar vergisi mükellefinin yaklaşık yarısının zarar ya da matrahsız beyanname verdiği, bu mükelleflerin 5,7 trilyon TL'lik bilanço kârına ve 60 trilyon TL'lik ciroya sahip olduğu belirtilmişti.

Prof. Dr. Batı, vergi matrahının nasıl belirlendiğini ve kurumların vergiden nasıl muaf olduklarını açıkladı. Vergi hesaplanırken, elde edilen hasılattan kanunen kabul edilen giderler düşüldükten sonra kanunen kabul edilmeyen giderlerin eklendiğini ve bakiye pozitif çıkarsa istisna ve muafiyetler ile yapılan bağışların da düşülerek matrahın belirlendiğini ifade etti. Matrahın negatif çıkması durumunda ise firmanın matrahsız olduğunu ve vergi ödemediğini belirtti.

Kurumlar vergisi hasılatının düşük kalmasının temel nedeninin, istisna, muafiyet ve indirimleri içeren vergi harcama listesinin kabarıklığı olduğunu belirten Batı, 2019'da 28 milyar TL olan istisna ve muafiyetler nedeniyle vazgeçilen kurumlar vergisi tutarının 2024'te 657 milyar TL'ye yükseldiğini açıkladı. Bu rakamın, 2024'teki 1 trilyon 314 milyar TL'lik kurumlar vergisi hasılatı hedefine oranının yüzde 50 olduğunu söyledi.

Kurumlar vergisi hasılatının düşük kalmasının ikinci nedeni olarak "bağışlar" gösteriliyor. Prof. Dr. Batı, kamu yararı statüsüne sahip derneklere ve Cumhurbaşkanınca vergi muafiyeti tanınan vakıflara yapılan bağışların tamamının matrah hesaplanırken indirim konusu yapıldığını belirtti. Örneğin, 2023 yılında 1 milyon TL kazancı olan bir kurum, kamu yararı statüsüne sahip bir derneğe 1 milyon TL'lik bağış yaparsa matrahı sıfırlanıyor ve vergi ödemiyor. Aynı örnekte, 500 bin TL'lik bağış yapıldığında ise matrah 500 bin TL oluyor ve daha düşük vergi ödeniyor.

Kurumlar vergisi hasılatını azaltan bir diğer faktörün, firmaların gelirlerini düşük, giderlerini yüksek göstermeleri olduğunu belirten Prof. Dr. Batı, bu yolla firmaların kazançlarını düşük ya da negatif gösterdiğini söyledi. Hazine ve Maliye Bakanlığı'nın açıklamasında, "Sürekli zarar beyan eden mükelleflerden büyüklüğü ve sektörüne göre beyanı riskli değerlendirilen öncelikle 735 mükellef nezdinde vergi incelemeleri yürütülmektedir" denildi.