Nobel ekonomi ödülü Daron Acemoğlu'na

2024 Nobel Ekonomi Ödülü, "toplumsal kurumların nasıl oluştuğu ve bir ülkenin refahını nasıl etkilediği" konusundaki çalışmalarından dolayı Türkiye'den Daron Acemoğlu'nun yanı sıra Simon Johnson ve James Robinson'a verildi. İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi tarafından yapılan açıklamada, ödülün bu üç isme verilmesinin sebebi olarak, toplumların ekonomik refahında etkili olan kurumsal yapılar üzerine yürüttükleri uzun vadeli araştırmalar gösterildi. Akademi, bu üç ismin, hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu ve nüfusu sömüren kurumların olduğu toplumların büyüme yaratamadığını ve ekonomik refah sağlayamadığını bilimsel olarak ortaya koyduğunu belirtti.

Açıklamada, “Acemoğlu, Johnson ve Robinson, toplumsal kurumların bir ülkenin refahı açısından büyük önem taşıdığını göstermiştir. Nüfusu sömüren ve hukukun üstünlüğünün zayıf olduğu toplumlar, büyüme ya da olumlu değişim yaratamazlar. Ödül sahiplerinin araştırmaları, bu durumun nedenini anlamamıza yardımcı oluyor” ifadeleri yer aldı.

Toplumsal kurumların önemi vurgulandı

Ekonomi Bilimleri Ödülü Komitesi Başkanı Jakob Svensson da ödül sahiplerinin çalışmalarıyla ilgili yaptığı değerlendirmede, günümüzün en büyük ekonomik zorluklarından birinin ülkeler arasındaki gelir farklarını azaltmak olduğunu belirtti. Svensson, “Ödül sahipleri, bu büyük zorluğu aşmak için toplumsal kurumların kilit bir rol oynadığını gösterdiler. Bu kurumların toplumlar üzerindeki etkilerini anlamak, gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerdeki refah seviyesini iyileştirmeye yönelik önemli adımlar atılmasına imkan tanıyor” dedi.

Ayrıca, Nobel Komitesi, ülkelerin ekonomik yapılarının iyileştirilmesi ve daha sürdürülebilir ekonomik modellerin kurulmasında toplumsal kurumların oynadığı rolün, ülkeler arasındaki gelir farklılıklarını azaltmak açısından temel önemde olduğunu vurguladı. Acemoğlu ve ekibinin çalışmaları, özellikle de zengin ve yoksul ülkeler arasındaki ekonomik uçurumun nedenleri ve bu farkın nasıl kapatılabileceği üzerine değerli bilgiler sunuyor.

11 milyon İsveç kronu ödül

Acemoğlu, Johnson ve Robinson, bu başarılarıyla birlikte Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahibi oldu. 11 milyon İsveç kronu (yaklaşık 36,3 milyon TL) değerindeki ödül, üç isim arasında eşit olarak paylaştırılacak. Nobel ödülleri her yıl Alfred Nobel’in ölüm yıl dönümü olan 10 Aralık’ta düzenlenen törenle sahiplerine veriliyor.

Daron Acemoğlu'nun akademik başarıları

1967 yılında İstanbul’da doğan Daron Acemoğlu, lise eğitimini Galatasaray Lisesi’nde tamamladıktan sonra, İngiltere’de York Üniversitesi’nde Matematiksel Ekonomi ve Ekonometri Bölümü'nde lisans eğitimini bitirdi. 1992 yılında London School of Economics’te doktorasını tamamlayan Acemoğlu, 1993 yılından bu yana Amerika Birleşik Devletleri’nde Massachusetts Teknoloji Enstitüsü'nde (MIT) akademik çalışmalarını sürdürüyor. 

Daron Acemoğlu, 2021 yılı itibarıyla IDEAS/RePEc araştırma veri tabanına göre dünyada en çok alıntı yapılan ilk 10 ekonomist arasında yer alıyor. Çalışmaları, ekonomik büyüme, gelir dağılımı, teknolojik gelişme ve politik ekonomi gibi birçok farklı alanı kapsıyor. Acemoğlu, özellikle devletlerin kurumları nasıl inşa ettiği ve bu kurumların ekonomik kalkınma üzerindeki etkileri üzerine yaptığı araştırmalarla tanınıyor.

Türkiye’den Nobel kazanan isimler

Daron Acemoğlu, Nobel Ödülü kazanan ilk Türk ekonomist olarak tarihe geçti. Nobel ödülü alan diğer Türk isimler arasında 2006 Nobel Edebiyat Ödülü'nü kazanan yazar Orhan Pamuk ve 2015 Nobel Kimya Ödülü'nü kazanan Türk bilim insanı Aziz Sancar bulunuyor. 

Orhan Pamuk, uluslararası alanda en tanınan Türk yazarlardan biri olup, romanları 60’tan fazla dile çevrildi ve 100'den fazla ülkede yayımlandı. DNA tamiri ve hücre döngüsü üzerine uzmanlaşan Aziz Sancar ise, 2015 yılında Tomas Lindahl ve Paul Modrich ile birlikte DNA onarımı konusundaki çalışmaları nedeniyle Nobel Kimya Ödülü'nü kazandı.

Nobel Ödülleri hakkında

Nobel Ödülleri, İsveçli mucit ve iş insanı Alfred Nobel’in vasiyeti üzerine 1901 yılından itibaren verilmeye başlandı. Nobel, vasiyetinde insanlığa hizmette bulunanlara ödül verilmesini istemiş ve ödüller fizik, kimya, edebiyat, barış ve tıp olmak üzere beş dalda düzenlenmiştir. 1968 yılında İsveç Merkez Bankası, Alfred Nobel'in anısına ekonomi alanında da ödül verilmesini kararlaştırmış ve bu ödül ilk kez 1969 yılında verilmeye başlandı.. Ekonomi dalındaki Nobel Ödülü, resmi adıyla "Alfred Nobel Anısına İsveç Merkez Bankası Ekonomi Bilimleri Ödülü" olarak adlandırılıyor.

Nobel Ödülleri, tüm dünyada bilimsel ve toplumsal başarıların en prestijli ödülleri olarak kabul ediliyor. Ödüller, İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi, İsveç Akademisi, Karolinska Enstitüsü ve Norveç Nobel Komitesi tarafından belirlenen adaylar arasından veriliyor.

Nobel Ödülleri’nin verilmediği bazı yıllar da olmuştur. Birinci ve İkinci Dünya Savaşları sırasında ödüller birçok kez iptal edilmiştir. Bunun dışında, 2020 ve 2021 yıllarında COVID-19 pandemisi nedeniyle de ödül törenleri yapılamadı.

Türkiye Nobel liginde 31. sıraya yükseldi

Daron Acemoğlu'nun 2024 Nobel Ekonomi Ödülü'ne layık görülmesiyle, Türkiye'nin Nobel kazanan sayısı üçe ulaştı ve Türkiye, dünya genelinde 'Nobel liginde' 31. sıraya yükseldi. Acemoğlu, Simon Johnson ve James Robinson ile birlikte, kurumların oluşumu ve bu yapıların ülkelerin refahı üzerindeki etkileri konusundaki çalışmalarıyla Nobel Ekonomi Ödülü'nü kazandı.

1901 yılından bu yana verilen Nobel ödüllerini kazanan Türk isimler arasında Acemoğlu'nun yanı sıra, 2006 Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülen yazar Orhan Pamuk ve 2015'te DNA onarımı üzerine çalışmalarıyla Nobel Kimya Ödülü'nü kazanan Aziz Sancar yer alıyor.

Bugüne kadar 82 farklı ülkeden bireyler Nobel ödülü kazandı. Türkiye, kazandığı üç Nobel ödülüyle 'Nobel liginde' Beyaz Rusya, Hırvatistan, Litvanya, Meksika ve Yeni Zelanda ile 31. sırayı paylaşıyor. Eski Yugoslavya vatandaşları da dağılmadan önce üç Nobel ödülü kazanmıştı.

Nobel liginde ilk sıralar ABD ve Birleşik Krallık’ın

Nobel ödülleri sıralamasında Amerika Birleşik Devletleri (ABD) 420 ödülle zirvede yer alırken, onu 141 ödülle Birleşik Krallık ve 115 ödülle Almanya takip ediyor. Türkiye'nin Nobel liginde yükselişi, dünya genelindeki bilimsel, edebi ve akademik başarılarının bir göstergesi olarak kabul ediliyor.

Nobel Ödülleri’nde ülkeler sıralaması