Özbekistan Cumhurbaşkanından Silvan'da Celaleddin Harzemşah türbesi talebi

Harzemşahların son padişahı ve Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın en büyük düşmanı Celaleddin Harzemşah’ın mezar yerinin Diyarbakır’ın Silvan ilçesinde olduğunun ortaya çıkmasından sonra Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev önemli açıklamalarda bulundu. Özbekistan’da Celaleddin Harzemşah’ın heykelinin açılışında konuşan Mirziyoyev, Özbek halk kahramanı olan Celaleddin Harzemşah için Silvan’da bir türbe yapılması noktasında Türkiye ile görüşeceğini açıkladı.

Diyarbakır’da, 2021 yılının ekim ayında Celaleddin Harzemşah’ın mezarının Silvan ilçesinde olduğuna dair yeni bilgilere ulaşan akademisyenlerin çalışmaları basına yansımıştı. Öncesinde de Anadolu Selçuklu Sultanı I. Kılıçarslan’ın mezarının Silvan’da olduğu tespit edilmiş ve yapılan kazı çalışmaları neticesinde somut verilere ulaşılmıştı. Birçok hükümdarın gömülü olduğu tarihi kaynaklarla sabit olan Silvan’da özellikle I. Kılıçarslan ve Celaleddin Harzemşah’ın gömülü olmasının ayrı bir anlamı olduğuna dikkat çekilmektedir.

I. Kılıçarslan, haçlılara karşı Anadolu’yu savunmuş ve büyük kahramanlıklarla adını tarihe yazmıştır. Celaleddin Harzemşah ise Moğollarla mücadele denilince ilk akla gelen şahsiyettir. İslam dünyasını yakıp yıkan Moğollara karşı koyan Celaleddin Harzemşah, Moğolların yenilmezlik imajını bozmuş ve bu nedenle Moğolların en çok ortadan kaldırmayı arzuladıkları düşmanları olmuştur. Celaleddin Harzemşah, babası Alaaddin Muhammed’in Moğol istilası karşısında duramayıp çekildiği sırada, Harzemşah Devleti’nin enkazı arasında asker toplayıp Moğollara karşı elde ettiği zaferin ardından, Cengiz Han ile yaptığı savaşta yenilerek Hindistan’a sığınmıştır. Tüm olumsuzluklara rağmen İran, Irak, Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan topraklarında tekrar hakimiyet kurmuş ve 1231 yılına kadar Harzemşah Devleti’ni ayakta tutmuştur.

Anadolu Selçuklu ve Eyyubilerle yaptığı savaşın ardından ordusunu kaybedince, Moğollar bu fırsattan istifade ederek onu ortadan kaldırmak için üzerine ordu göndermişlerdir. Moğol takibinden kurtulmaya çalışan Celaleddin, Eyyubilerle ittifak kurmayı veya Isfahan’a ulaşıp toplayacağı askerlerle Moğolların hakkından gelmeyi planlamıştır. Fakat Diyarbakır yakınında Moğol baskınına uğrayıp Diyarbakır’ın Hazro ilçesine yakın dağ silsilesinde öldürülmüştür.

Kaynaklarda Celaleddin Harzemşah’ın Silvan’da gömüldüğü aşikar iken yapılan araştırmalar sonucunda gözden kaçmış çok önemli bir tarih kitabında Celaleddin Harzemşah’ın mezar yerini gösteren kayıtlara ulaşıldı. Bu bilgiye ulaşan akademisyenler, konuyu mercek altına aldı. Yapılan araştırmalarda bilginin sıhhati, bilgiyi aktaran yazarın güvenirliliği, verilen bilginin diğer kaynaklarla uyumu başta olmak üzere birçok açıdan tahkikat yapıldı ve bu konuda makale yayınlandı.

Celaleddin Harzemşah’ın mezar yerinin bulunması, Özbekistan’da büyük bir heyecan uyandırdı. Özbek halkının ataları olarak kabul ettikleri Celaleddin Harzemşah’ın mezar yerinin bulunması için yapılan araştırmaları yakından takip eden Özbekistanlı yetkililer, Silvan ve Sultan I. Kılıçarslan Sempozyumu’na katılıp heyecanlarını dile getirdiler. 2022 Mayıs ayında bu çalışmayı yürüten akademisyenler Doç. Dr. Oktay Bozan ve Dr. Arafat Yaz, Özbekistan’a davet edildi. Özbekistan’da alan araştırmalarına katılan akademisyenlerin çalışmaları konferans ve televizyon programları vasıtasıyla Özbekistan kamuoyuna duyuruldu. Bu aşamadan sonra hem Özbekistan hem de Türkiye’de mezar yerinde kazı yapılması için raporlar hazırlanarak ilgili mercilere ulaştırıldı.

Tarihi bir şehir olan ve diğer şehirlere oranla tarihi yapıların daha fazla tahrip olduğu Silvan’ın belirlenen yerinde kazı yapılmasını ve herhangi bir kalıntıya ulaşılmaması durumunda bir türbe yapılmasını isteyen akademisyenler ve Özbekistanlı yetkilileri sevindirecek haber bizzat Özbekistan cumhurbaşkanı tarafından ifade edildi. Özbekistan’da Celaleddin Harzemşah’ın heykelinin açılışında konuşan cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Özbekistan halk tarihinde çok önemli bir şahsiyet olan Celaleddin Harzemşah’ın mezar yerinin Silvan’da tespit edildiğini ve Türkiye’deki yetkililerle anlaşarak burada bir türbe yaptırmak istediklerini söyledi.

Celaleddin Harzemşah’ın hatırasını somutlaştırmak için yapılmak istenen türbe ile Türkiye ve Özbekistan arasındaki bağların daha da güçlenmesi beklenirken diğer yandan bu iki mümtaz hükümdarın türbeleri ile Silvan’ın tarihi kimliğinin ön plana çıkacağı ifade ediliyor.