'Şarlatan' sözü yüksek mahkemeye göre 'ifade özgürlüğü'

Anayasa Mahkemesi (AYM), eski Kocaeli Büyükşehir Belediye Başkanı İbrahim Karaosmanoğlu’nun, kentte çevre sağlığı araştırmaları yapan akademisyen Prof. Dr. O.H.’ye yönelik ağır eleştirilerinin ifade özgürlüğü sınırları içinde kaldığına hükmetti. Yüksek mahkeme, Karaosmanoğlu’nun "şarlatan" ifadesinin, şeref ve itibar hakkına saldırı teşkil etmeyen bir eleştiri olduğunu belirterek, davacı tarafından açılan manevi tazminat davasında Karaosmanoğlu’nun tazminat ödemesi kararını iptal etti. 

Kocaeli Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı Başkanı Prof. Dr. O.H., Kocaeli’nin Dilovası ve Kandıra ilçelerindeki sanayi kuruluşlarının çevre ve halk sağlığına etkilerini araştıran önemli bir proje yürütmekteydi. Proje, "Kocaeli'nin Dilovası ve Kandıra İlçelerinde Yaşayan Gebelerden Doğan Bebeklerde Ağır Metal Maruziyeti ile Büyüme ve Gelişme Durumu" üzerineydi. Bu projenin sonuçları henüz tamamlanmadan, Prof. Dr. O.H., bir gazeteciye verdiği röportajda, bölgedeki sanayi tesislerinin halk sağlığına olan olumsuz etkilerini gündeme getirmişti. Röportajda, Kocaeli’nin sanayi açısından yoğun bölgesi Dilovası’ndaki ağır metal maruziyeti ve bu durumun anne sütü ve bebek sağlığı üzerindeki etkileri vurgulandı. Prof. Dr. O.H., bu bulgulara dayalı olarak, sanayinin kentteki yaşam koşullarını ciddi şekilde tehdit ettiğini ve kanser oranlarının yüksek olduğunu belirtmişti. Ayrıca, bu sorunların çözülmesi için yeni fabrikaların açılmaması gerektiğini ifade etmişti.

Röportajda, Prof. Dr. O.H. daha önce, Kocaeli'deki sanayinin yol açtığı kirliliğin halk sağlığını tehdit ettiğini, "annelerin sütü bile zehirli çıktı" ve "çocuklar kanser eşiğinde" gibi çarpıcı ifadelerle dile getirmişti. Bu açıklamalar, bölgedeki halk sağlığını doğrudan etkileyen sanayi politikalarını eleştiren bir çağrıydı. Ancak bu açıklamalar, Kocaeli Büyükşehir Belediye Başkanı İbrahim Karaosmanoğlu’nu rahatsız etti ve kısa süre sonra Karaosmanoğlu’nun sözlü karşılıkları yerel basında yer buldu. Karaosmanoğlu, Prof. Dr. O.H.'nin açıklamalarına cevaben "şarlatanlık" ve "şov" gibi ağır ifadeler kullandı.

Başvurucu, Kocaeli Büyükşehir Belediye Başkanı İbrahim Karaosmanoğlu, Prof. Dr. O.H.'nin yaptığı açıklamalara şu şekilde tepki verdi:

"Bu hoca bunları neye dayanarak söylüyor bilmiyorum. Bilgilerini getirsin, ona göre tedbir alsın herkes. Bana göre şov yapıyor. Raporu istiyoruz, yok. Bilimsel bir şey varsa, ilgili mercilere ulaştırsın, herkes üzerine düşeni yapsın. Konuşmak kolay, belge nerede, neye dayanarak söyledin, ispatını yapması lazım. Şarlatanlık yapıyor..."

Başvurucu, açıklamalarında Prof. Dr. O.H.'yi ideolojik davranmakla suçlayarak, bilimsel olmayan açıklamalarına dayanarak halk sağlığını tehdit ettiğini belirtmiş ve "şarlatanlık" gibi bir suçlamada bulunmuştur. Bu ifadeler, hem profesörün akademik ünvanına hem de kişisel haklarına yönelik ciddi bir saldırı olarak görülmüş ve bu nedenle manevi tazminat davası açılmasına yol açmıştır.

Prof. Dr. O.H., Karaosmanoğlu'nun kendisine yönelik "şarlatanlık" gibi ifadelere başvurmasının kişilik haklarına saldırı olduğunu öne sürerek, 2011 yılında Karaosmanoğlu'na karşı manevi tazminat davası açmıştır. Kocaeli 3. Asliye Hukuk Mahkemesi, 26 Mayıs 2016 tarihinde verdiği kararla, Karaosmanoğlu’nu 5.000 TL manevi tazminat ödemeye mahkum etmiştir. Mahkeme, Karaosmanoğlu’nun açıklamalarının eleştiri sınırlarını aşarak, davacının şeref ve itibarına saldırıda bulunduğu sonucuna varmıştır.

Mahkeme, açıklamalarında "şarlatan", "şov" gibi kelimelerin yer aldığına dikkat çekerek, bunların kişiyi küçük düşüren, toplum önünde onur kırıcı nitelikte olduğunu ifade etmiştir. Mahkeme, eleştirinin yasal bir hak olduğunu kabul etse de kullanılan dilin eleştiri sınırlarını aştığını ve kişilik haklarına saldırı niteliği taşıdığını vurgulamıştır.

Karaosmanoğlu'nun avukatı, yerel mahkemenin kararını temyiz etmiştir. Yargıtay 4. Hukuk Dairesi, 26 Şubat 2020 tarihinde verdiği karar ile, Kocaeli 3. Asliye Hukuk Mahkemesi’nin verdiği tazminat kararını onamıştır. Bu karar üzerine Karaosmanoğlu, Anayasa Mahkemesi'ne başvuruda bulunarak, ifade özgürlüğünün ihlal edildiğini iddia etmiştir.

Yüksek mahkeme, başvuruyu inceleyerek, Karaosmanoğlu’nun açıklamalarının ifade özgürlüğü kapsamında kaldığına karar verdi. Mahkeme, Karaosmanoğlu'nun kullandığı ifadelerin alaycı, sert ve abartılı olsa da, çevre ve halk sağlığı konularında kamu menfaatine yönelik bir tartışmaya ilişkin olduğuna dikkat çekti. Mahkeme, belediye başkanının açıklamalarının, bir bilim insanı tarafından yapılmış olan iddialara yönelik eleştiriler olduğuna ve bu eleştirilerin kamuoyunun bilgilendirilmesi amacı taşıdığına hükmetti.

AYM, başvurucunun ifade özgürlüğü hakkının ihlal edilmediğine karar verirken, ifade özgürlüğü ile şeref ve itibar hakkı arasında adil bir denge kurulması gerektiğine vurgu yaptı. Mahkeme, Karaosmanoğlu’nun kullandığı "şarlatan" ifadesinin, eleştiri sınırlarını aşmadığını ve davacının açıklamalarına verilecek bir tepki olarak değerlendirilebileceğini belirtti.

Mahkeme, ayrıca, başvurunun kabul edilebilir olduğuna karar vererek, manevi tazminat ödenmesine ilişkin mahkeme kararını iptal etti. Karaosmanoğlu’nun ifade özgürlüğü çerçevesinde haklı bir eleştiride bulunduğuna ve kamu yararına bir konuyu dile getirdiğine kanaat getirdi.