13 başlıkta aile yardımı ödeneği ile ilgili bilinmesi gereken kritik bilgiler

1- Askerde olan çocuklar için aile yardımı ödeneği alınabilir mi?

Devlet memuru olarak çalışan ve 24 yaşındaki çocuğu askere giden bir personelin bu çocuktan dolayı aile yardımı ödeneği alıp almayacağını hususunda şunları söyleyebiliriz.

657 sayılı Kanun'un aile yardımı ödeneğini düzenleyen ilgili maddelerinde 25 yaşını doldurmayan çocukları askere giden memurlara aile yardımı ödeneği verilmesini engelleyen bir husus bulunmamaktadır. Ayrıca, bu konuyla ilgili olarak Maliye Bakanlığı'nın 17.04.2010 tarihli yazısı da aynı mahiyette olduğundan devlet memurlarının 25 yaşını doldurmayan çocuklarından askerde olanlar için aile yardımı ödeneği verilecektir.

2- Üvey çocuk ve evlatlıklar için aile yardımı alınabilir mi?

657 sayılı Kanun'da devlet memurunun, geçimini sağladığı üvey çocukları için aile yardımı ödeneğinin verileceği hüküm altına alınmakla birlikte üvey çocukla ilgili herhangi bir açıklama yapılmamıştır.

Türk Dil Kurumu'nun yaptığı tanıma göre üvey evlat; karı kocanın her birine göre öbürünün ayrı bir eşinden dünyaya gelmiş olan evlattır.

Türk Medeni Kanunu'nda ise üvey çocukların tanımı yapılmamış, ancak, bu kanunun Üvey Çocuklar başlıklı 338'inci maddesinde; “Eşler, ergin olmayan üvey çocuklarına da özen ve ilgi göstermekle yükümlüdürler. Kendi çocuğu üzerinde velâyeti kullanan eşe diğer eş uygun bir şekilde yardımcı olur; durum ve koşullar zorunlu kıldığı ölçüde çocuğun ihtiyaçları için onu temsil eder.” hükmüne yer verilmiştir. Ancak, evlat edinmeye ilişkin düzenlemelere Türk Medeni Kanunu'nda detaylı bir şekilde düzenlenmiş olup, üvey evlattan çok farklı bir husustur ve mirastan da yararlanabilmektedirler. Üvey çocukların ise böyle bir hakkı yoktur.

Bu açıklamalar çerçevesinde hem üvey evlat hem de evlatlıklar için aile yardımı ödeneği yapılmalıdır. Bazen kamu kurumları üvey evlattan evlatlıkları anlayarak aile yardımı ödemesi yapmama yolunu tercih etmektedirler ki bu yanlış bir uygulamadır.

3- Aile yardımı ödeneğinin parasal tutarı ne kadardır?

Aile yardımı ödeneğinin iki unsuru olan eş ve çocuk için ödenen yardım tutarını şu şekilde açıklayabiliriz. Buna göre; eş için ödenecek yardım tutarı; 2273 x 0,760871 = 1.729,45 TL

Her bir çocuk için; 250 x 0,760871= 190,21 TL, Çocuk 0-6 yaş grubunda ise; 500 x 0,760871= 380,43 TL'dir. Devlet memurlarının maaş ödemelerinde esas alınan memur maaş katsayısı arttığında aile yardımı ödeneği tutarı da artmaktadır.

4- Engelli çocukların aile yardımında farklılık var mı?

Kamu personelinin mali haklarındaki artışı düzenleyen 6. dönem toplu sözleşme metninde; “İlgili mevzuat ve bu Toplu Sözleşme hükümleri uyarınca çocuklar için verilmekte olan aile yardımı ödeneği, Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik hükümlerine göre en az %40 engelli olan veya Çocuklar İçin Özel Gereksinim Değerlendirmesi Hakkında Yönetmeliğe ekli 3 sayılı tabloya göre bu oran ve üzerine denk özel gereksinim durumu olan çocuklar için %50 artırımlı olarak ödenir.” ifadesine yer verilmiştir.

Buna göre, engelli her bir çocuk için; 375 x 0,760871= 288,26 TL, Çocuk 0-6 yaş grubunda ise; 750 x 0,760871= 570,65 TL'dir.

5- Öğrenimi sona eren çocuklar için aile yardımı ödeneği alınabilir mi?

Aile yardımı ödeneğinin memurların çocuklarına ödenmesinde esas alınan diğer şartların yanında 25 yaşının doldurulup doldurulmadığı da önemlidir. Dolayısıyla orta öğrenimi veya üniversiteyi bitiren çocukların yaş şartını taşımaları halinde bu ödemeden faydalanmalarına herhangi bir engel bulunmamaktadır.

Ancak, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'na göre 18 yaşını dolduran ve üniversiteyi kazanamayan erkek çocuklar, bakmakla yükümlü olunan kişi kapsamından çıktığından, bunlar Genel Sağlık Sigortası primi ödemeden sigortalının sağlık yardımından faydalanamayacaklardır. Dolayısıyla bu çocuklar aile yardımı almakla birlikte sağlık yardımından faydalanamazlar.

6- Burs alan veya Devletçe okutulan çocuklara aile yardımı ödeneği verilir mi?

Çocuk için aile yardımı ödeneği verilmeyecek haller başlıklı 206'ncı maddesinde; burs alan veya devletçe okutulan çocuklar için aile yardımı ödeneğinin verilmeyeceği belirtilmiştir. Ancak 6. dönem toplu sözleşme metninde aksi yönde ifadeye yer verildiği için toplu sözleşme hükmü esas alınacaktır.

Buna göre, 7. dönem toplu sözleşme metninde; burs alan veya devletçe okutulan çocuklar için aile yardımı ödeneği verilmesi başlığı altında şu ifadelere yer verilmiştir: 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 202'nci maddesi ve 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu'nun 153'üncü maddesi uyarınca çocuk için verilmekte olan aile yardımı ödeneği, burs alan veya devletçe okutulan çocuklardan anılan kanunlarda bu ödeneğin verilmesine ilişkin diğer şartları taşıyanlar için de aynı usul ve esaslar dahilinde ödenir.

7- Yetim aylığı alan çocuklar için aile yardımı alınabilir mi?

Memur olan eşin vefat etmesi nedeniyle çocukların yetim aylığı alması halinde aile yardımı ödemesi yapılıp yapılamayacağı hususunda şunları söyleyebiliriz.

657 sayılı Kanun'un 202 ve 206'ncı maddelerinde hangi hallerde çocuk yardımı alınacağı ve bu ödemenin kesileceği açıkça belirtilmiştir. Çocuklar için ödenen çocuk yardımının kesileceği haller arasında yetim aylığı almamak diye bir şarta yer verilmemiştir. Bu nedenle yetim aylığı alan çocuklar için de aile yardımı ödeneği verilecektir.

8- Geriye dönük aile yardımı ödeneği alınabilir mi?

Kamu personelinin mali haklarındaki artışı düzenleyen 6. dönem toplu sözleşme metninde; “Aile yardımından yararlanılabilecek eş ve çocuk durumunda meydana gelen değişiklikleri daha sonraki tarihlerde bildiren personele, ilgili mevzuatı uyarınca aile yardımı ödeneği verilmesi koşullarının mevcut olması ve 01/10/2021 tarihinden öncesine taşmaması kaydıyla, anılan bildirime dayanılarak aile yardımı ödeneğinden yararlanabileceği tarihten önceki üç aya kadar olan dönem için de aile yardımı ödenekleri verilir.” hükmüne yer verilmiştir. Bu hüküm çerçevesinde geriye yönelik aile yardımı yapılabilmektedir.

9-Eşi işsizlik ödeneği alanlar aile yardımı alabilir mi?

Kamu kurum ve kuruluşlarının tereddüde düştüğü konulardan birisi de eşi işsizlik ödeneği alan memurların aile yardımı ödeneği alıp alamayacağı hususudur. Eşin işsizlik ödeneği alması aile yardımı ödeneğine engel değildir. İşsizlik ödeneği 657 sayılı Kanun'da yer alan “herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık” ifadesi kapsamında alınan bir aylık değildir. Bu nedenle eşi işsizlik ödeneği alanların aile yardımı ödeneği almalarına herhangi bir engel yoktur.

Bu konuyu detaylı bir şekilde açıklamak gerekirse; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun aile yardımı ödeneği başlıklı 202'nci maddesinde yer alan hüküm gereğince eş için bu yardımın ödenmesi;

1- Menfaat karşılığı çalışmama,

2- Bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almama, şartlarına bağlanmıştır.

25/8/1999 tarihli ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu'nun işsizlik sigortası ile ilgili tanımlar başlıklı 47'nci maddesinin (h) bendinde; “İşsizlik ödeneği: Sigortalı işsizlere bu Kanunda belirtilen süre ve miktarda yapılan parasal ödeme,” olarak tanımlanmıştır.

Her ne kadar 5018 sayılı Kanun'un ekinde yer alan (IV) sayılı Sosyal Güvenlik Kurumları Cetveli'nde Sosyal Güvenlik Kurumu ve Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü yer alsa da işsizlik ödeneği bir aylık türü değildir. Yani kanunda yer alan; “sosyal güvenlik kuruluşundan aylık” deyimi, SSK, Bağ-Kur, 506 sayılı Kanunun geçici 20'nci maddesine göre kurulmuş banka sandıkları veya Emekli Sandığı gibi kurumlardan alınan emekli, malûllük, dul veya yetim aylığı gibi unsurları ifade etmektedir. Ayrıca, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu kapsamında ödenen aylıklar da bu kapsamdadır. İşsizlik ödeneği ise bu anlamda bir aylık olmayıp süreli bir ödemedir.

Yukarıda yer verilen açıklamalar çerçevesinde; menfaat karşılığı çalışmayan, işsiz olan ve 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu hükümleri uyarınca işsizlik ödeneği alan kişilerin bir sosyal güvenlik kurumundan aylık almasından söz edilemeyeceği için bunların memur eşlerine aile yardımı ödeneğinin ödenmesi gerekmektedir.

10-Eşleri isteğe bağlı sigortalı olan memurlar aile yardımı alabilir mi?

Devlet memurunun isteğe bağlı sigortalı olan eşine 657 sayılı Kanun'un 202'nci maddesinde yer alan; “her ne şekilde olursa olsun menfaat karşılığı çalışmayan veya herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almayan eşi için” hükmü uyarınca aile yardımı ödeneği ödenmesinde herhangi bir sakınca olmadığını düşünüyoruz. Ancak, her isteğe bağlı sigortalı olanlar bu kapsamda değildir. 5510 sayılı Kanun'un geçici 16'ncı maddesine göre hizmet akdiyle herhangi bir işverene tabi olmaksızın sürekli ve kazanç getirici nitelikte evde tarhana, erişte ve mantı yapan ev kadınlarının daha az prim ödeyerek isteğe bağlı sigortalılık yoluyla emeklilik hakkını elde etme ve sağlık yardımlarından yararlanma hakları bulunmaktadır.

Bu haktan yararlanmak için vergi dairelerinden evde el sanatları ile uğraşıldığına dair belge alınıp Sosyal Güvenlik Kurumu'na ibraz edilmesi ve primlerin her ay ödenmesi yeterlidir. Bu çerçevede, 193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu'nun 9'uncu maddesinin 6'ncı fıkrasına göre, evde tarhana, erişte, mantı gibi ürünleri işyeri açmaksızın satanlara vergi muafiyeti getirilmiştir.

Bu nedenle eşinin, evde tarhana vb. yaparak satmasından dolayı isteğe bağlı sigortalı olunmuşsa devlet memuruna yapılan aile yardımı ödeneği kesilecektir. Ancak, eşin herhangi bir menfaat karşılığı çalışmadan isteğe bağlı sigortalı olması durumunda ise aile yardımı ödeneği ödenmeye devam edilecektir.

11-Aile yardımı ödeneğine hak kazanma ve ödenme usulü nasıldır?

657 sayılı Kanun'un 203'üncü maddesine göre, aile yardımı ödeneği devlet memurlarına her ay aylıklarıyla birlikte ödenmektedir. Karı ve kocanın her ikisi de memur iseler bu ödenek yalnız kocaya verilir. Aile yardımı ödenekleri hiçbir vergi ve kesintiye tabi tutulmaksızın ödenir ve borç için haczedilemez.

657 sayılı Kanun'un 204'üncü maddesine göre; memur, eş için ödenen aile yardımı ödeneğine evlendiği; çocuk için ödenen yardımına da çocuğunun doğduğu tarihi takip eden ay başından itibaren hak kazanır.

12-Aile yardımı ödeneğinin kesileceği haller nelerdir?

657 sayılı Kanun'un 206'ncı maddesine göre aşağıdaki hallerin gerçekleşmesi halinde aile yardımı ödeneği kesilmektedir:

1- Memur, eş için ödenen aile yardımı ödeneği hakkını eşinden boşanma veya eşinin ölümü halinde takip eden ay başından itibaren kaybeder.

2- Çocuk için ödenen yardım ödeneği hakkı ise;

a- Ölümü,

b- Evlenmesi,

c- 25 yaşını doldurması (25 yaşını bitirdiği halde evlenmemiş kız çocukları ile çalışamayacak derecede malûllükleri resmi sağlık kurulu raporuyla tespit edilenler için süresiz olarak ödeneğin verilmesine devam olunur.),

ç- Kendileri hesabına ticaret yapan veya gerçek veya tüzel kişiler yanında her ne şekilde olursa olsun menfeat karşılığı çalışması (Öğrenim yapmakta iken tatil devresinde çalışanlar hariç), hallerinde, bu hallerin vuku bulduğu tarihi takip eden ay başından itibaren kesilir.

657 sayılı Kanun'un 206'ncı maddesinde burs alan veya devletçe okutulan çocuklara aile yardımı ödeneği verilemez ifadesi yer almakla birlikte, 6. dönem toplu sözleşme metninde; 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 202'nci maddesi ve 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu'nun 153'üncü maddesi uyarınca çocuk için verilmekte olan aile yardımı ödeneği, burs alan veya devletçe okutulan çocuklardan anılan kanunlarda bu ödeneğin verilmesine ilişkin diğer şartları taşıyanlar için de aynı usul ve esaslar dahilinde ödenir.

13-İş-Kur kurslarına katılanlar aile yardımı ödeneği alabilir mi?

657 sayılı Kanun'un 202'nci maddesine göre eş için yapılan yardımın ödenmesi için iki şart vardır. Bunlar; menfaat karşılığı çalışmama ve bir sosyal güvenlik kuruluşundan aylık almamadır.

Mesleki eğitim kursları ücretsiz olup, İş-Kur tarafından kursiyerlere devam ettiği fiili eğitim günü süresince ödeme yapılmaktadır. Ayrıca İş Kazası ve Meslek Hastalığı Sigortası ile bakmakla yükümlü olunan kişi durumunda olmayanlar için Genel Sağlık Sigortası Prim Giderleri de İş-Kur tarafından ödenmektedir.

Sonuç olarak, İş-Kur'un istihdam garantili kurslarına katılanların eşlerine aile yardımı ödemesi yapılamaz. Eşleri bu kurslara katılanlardan ödeme alanlar, bu durumu kurumlarına dolduracakları aile yardımı bildirimi ile bildirmeli ve bu ödemeyi kestirmelidir. Bu ödemeler iş garantili kursa başlanıldığı ayı takip eden ay başında (15'inde) kesilir. Aksi takdirde yapılan ödemeler yasal faizi ile birlikte geri alınır ve bildirimde bulunulmadığı için de disiplin cezasına muhatap kalınabilir.

Kaynak: Yeni Şafak