17 başlıkta işe alımlarda ve görevde yükselmelerde uyulması gereken etik ilkeler

Ünlü yazısında 17 başlılığı öne çıkarıyor. Bunları şu şekilde sırlayabilriz:

1- Adama göre iş değil, işe göre adam istihdamına gidilmeli

2- İşe alım süreçlerinde şeffaf ve mevzuata uygun işlem tesis edilmeli

3- Sınavsız alınan personel daha sonra sınavla atanılan kadrolara geçirilmemeli

4- Çalışanların mevzuattan doğan haklarına özen gösterilmeli

5- Siyasi müdahalelerden uzak durulmalı

6- Kişilere özel ilanlara çıkılmamalı

7- Sınav komisyonları yetkin olmalıdır

8- Merkezi sınavlara özen gösterilmeli

9- Görevden alma ve atamalarda norm kadro esas alınmalı

10- İlk defa işe alımlarda ve görevde yükselmelerde süreçler şeffaflaştırılmalı

11- Psikolojik tacizin önlenmesi için gerekli tedbirler alınmalı

12- Personel asli kadrolarının dışındaki yerlerde görevlendirilmemeli

13- Atama ve yükselmelerde her zaman kamu yararı merkeze alınmalıdır

14- İstisnai kadrolarla ilgili dikkate alınması gerekenler

15- Kamu görevlileri birinci ve ikinci derece yakınlarını işe almazlar

16- Çalışanlara ve çalışma ortamına yönelik iyileştirmeler

17- Sosyal amaçlı personel alımında dikkatli olunmalıdır

Ahmet Ünlü'nün yazısı:

Yerel idarelerin işe alımlarda ve görevde yükselmelerde uyması gereken etik ilkeler

Kamu Görevlileri Etik Kurulu tarafından hazırlanan Yerel Yönetimler Etik Rehberi'nde işe alımlarda ve görevde yükselmelerde nasıl hareket edilmesi gerektiğine ilişkin çok önemli bilgilere ve ilkelere yer verildiğini görüyoruz. Bizim gibi ülkelerde teoriden ziyade pratikte sıkıntılar olduğunu ifade etmek isteriz. Bu yazımızda işe alımlarda uyulması gereken ilkelerden bahsedeceğiz.

Adama göre iş değil, işe göre adam istihdamına gidilmeli

Kamu görevlileri, işe alım süreçlerinde, insan haysiyeti, hak ve özgürlüklerine aykırı veya kısıtlayıcı muamele ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunmazlar. Personel seçimlerinde objektif ölçütlere uygunluğu sağlamak amacıyla KPSS, özel sınav ve mülakat süreçlerini de eklerler. ‘Adama göre iş değil, işin gereklerine uygun personel' istihdam ederler.

İşe alım süreçlerinde şeffaf ve mevzuata uygun işlem tesis edilmeli

İdareler başvuruların değerlendirilmesinde gerek ve yeter şartları sağlayan ve önceden ilan edilen objektif kriterlere uygun başvurular için seçici kurul oluşturup tüm sürecin bu kurul tarafından yönetilmesini sağlarlar. Seçici kurulun çalışma usullerini ise aynı yönerge içinde şeffaflık ilkesi doğrultusunda önceden tanımlayıp ilan ederler.

Sınavsız alınan personel daha sonra sınavla atanılan kadrolara geçirilmemeli

İdareler, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu'nun 59. maddesine göre (istisnai memurluk), işe alınan personelin daha sonra normalde sınavla alınan başka bir kadroya atanma işleminin etik ihlali olduğunu bilirler. Buna yönelik girişimleri engellemek için, şeffaf ve hesap verebilirlik ilkeleri çerçevesinde gerekli tedbirleri almaya özen gösterirler.

Yine idareler, istisnai kadrolara yönelik işe alım ve atama ölçütlerinin şeffaflık ve hesap verebilirlik temel değerine uygun olarak belirlenmesi ve eksiksiz uygulanmasına özen gösterirler. Bu amaçla, yerel yönetim personel seçim kuralları ve seçim sonuçlarının kuruma ve halka açık ilanını gerçekleştirirler.

Çalışanların mevzuattan doğan haklarına özen gösterilmeli

İdareler, çalışanların tabi olduğu mevzuat hükümlerinden doğan haklarının zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirilmesine özen gösterirler.

Siyasi müdahalelerden uzak durulmalı

İdareler, işe alım süreçlerini şeffaflık ilkeleri doğrultusunda, siyasi müdahaleleri ortadan kaldıracak şekilde kamuoyuna açık ilan yöntemiyle yapmaya azami ölçüde özen gösterirler. Ancak uygulamada idareler şeffaflık adına sınavlarda kamera kullanılmasına çok sıcak bakmazlar.

Kişilere özel ilanlara çıkılmamalı

İdareler, personel alımı için kurumun ilgili birimlerinden gerekçeli görüş alarak, ihtiyaç duyulan alanlarda gerçekleştirilen iş ve işlemlerle ilgili görevlere ilişkin iş ve görev tanımları yapmak suretiyle görev gerekleri envanteri oluştururlar. İşin gerektirdiği, görev, sorumluluk, aranan eğitim kriterleri ve personel aranan pozisyona yönelik yeterlik kriterlerini açıkça tarif ederler.

İşe alım süreçlerini, görev gerekleri envanterini dikkate alarak yürütürler. Örneğin, işe alınacak veznedarların gözünün bozuk olmaması, hızlı düşünme kabiliyetinin olması, el-kol oryantasyonunun tam ve sağlıklı olması gerektiği gibi durumlar vb.

Yine idareler, personel alımlarında özel şartlarda belirtilen kriterleri nesnel, ehliyet ve liyakat esasına göre hazırlarlar. Personel alımlarında ilanların özel şartlarında belirtilen ölçütlerin kişiye özel olarak belirlenmesi izlenimi vermekten kaçınılmasına özen gösterirler. Son zamanlarda sıklıkla kişilere özel ilana çıkıldığını görünce getirilen etik kuralların ne kadar hayati olduğu anlaşılacaktır.

Sınav komisyonları yetkin olmalıdır

İdareler, işe alım süreçlerinde kurulan personel alım komisyonu üyelerinin, işe alınacak personelin görev gerekleri olan yetkinlik ve teknik bilgiyi değerlendirecek birikime sahip kişiler arasından belirlenmesine özen gösterirler. Farklı kurumlardan da sınav komisyonuna uygun eğitim düzeyine sahip üye görevlendirerek uzmanlığı esas alırlar.

Personel istihdamı konusunda tüm aşamaları, aday ve çalışanların kişisel bilgilerini koruyarak halka açık biçimde duyururlar.

Merkezi sınavlara özen gösterilmeli

İdareler, işe alımlarda tarafsızlık, ayrımcılık ve kayırmacılığa yol açan müdahaleleri önleyecek düzenlemelerin yapılması amacıyla mümkünse merkezi sınavlarla işe alım ve atamaların yapılmasına özen gösterirler. Etik ilkeler böyle olsa da mahalli idareler merkezi sınavdan ve yerleştirmeden olabildiğince kaçarlar.

Görevden alma ve atamalarda norm kadro esas alınmalı

İdareler, toplu işe alım ve işten çıkarmaların önlenmesi amacıyla norm kadro uygulamasına göre işe alım süreçlerinin yürütülmesine azami özen gösterirler. Mahalli idarelerde norm kadro uygulaması olmasına rağmen merkezi idarede maalesef istisnalar dışında norm kadro uygulaması yoktur.

İlk defa işe alımlarda ve görevde yükselmelerde süreçler şeffaflaştırılmalı

İdareler, görevde yükselme ve unvan değişikliklerinde kayırmacılığa yol açabilecek her türlü girişim ve uygulamalardan kaçınmak için gerekli tüm tedbirleri alarak süreçlerin kamuoyu ile şeffaf bir şekilde paylaşılmasına özen gösterirler.

İnsan kaynakları yönetiminde geçerli mevzuatı hiçbir ayırım gözetmeden tüm personele uygularlar.

İşe alım ve işten çıkarma kararlarında din, dil, ırk, cinsiyet, siyasi görüş, toplumsal statü gibi farklılıklar gözetmezler, ayırımcılık veya kayırmacılık yapmazlar.

Kurum içi yükselme süreçlerinde önceliği –uygun nitelikli personel arasından- kurum içinden personele verirler. Böylece “marifet iltifata tabidir” kaidesince kurum içi gayreti teşvik ederler. Yönetici kadrolara atanacak personeli seçerken, kişisel ön yargılarla değil liyakat ve gelişim potansiyeline dikkat ederek karar verirler.

Yerel yönetimlerin en hassas hizmet alanlarını oluşturan imar, planlama ve ruhsatlandırma alanlarında istihdam edilecek personel alımlarında ehliyet ve liyakati esas alarak, ölçülebilir objektif kriterleri mümkün olduğunca önceden belirler ve ilan ederler.

Psikolojik tacizin önlenmesi için gerekli tedbirler alınmalı

Yerel yönetimlerde psikolojik taciz ve yıldırma (mobbing) ve tacizin önlenmesi için gerekli politikaları geliştirirler ve uygulayanlara mevzuata uygun gerekli yasal işlemi tesis ederler.

İdareler, astlarına karşı mobbing sayılabilecek davranışlarda bulunmayı önleyecek tedbirleri alırlar. İş tanımları ve prosedürlerini iş analizleri ile belirleyerek, astların da üstlerine karşı işi yavaşlatma, görevi savsaklama, işi yapmama vb. ters mobbing yapmalarını engellemek için gerekli önlemleri alırlar.

Personel asli kadrolarının dışındaki yerlerde görevlendirilmemeli

İdareler, işçi ve memur olarak istihdam edilen personelin asli kadrolarında çalıştırılmasına özen gösterirler. Personeli, kadrosuna uygun yerde ve konularda istihdam ederler. Haklı gerekçeli mecburiyet hali olmadıkça memur kadrosunda işçi, işçi kadrosunda memur çalıştırmazlar.

Sayıştay raporları incelendiğinde asil müdürlerin başka birimlerde görevlendirilerek yerlerine işçi veya sözleşmeli personelin görevlendirilmesi sıradan hale geldiği görülmektedir.

Atama ve yükselmelerde her zaman kamu yararı merkeze alınmalıdır

İdareler kurum içi yükselmelerde yatay değil, dikey sınav sisteminin benimsenmesi suretiyle nitelikli personelin görevlendirilmesine özen gösterirler. Kurumda yönetici konumuna gelen ve yeni atanan personelin ilgili görev pozisyonu, yetki ve sorumlulukları çerçevesinde mevzuata ve teknik bilgiye sahip olmasına özen gösterirler. Bu yönde ortaya çıkan eksiklikleri tespit ederek göreve başlamadan teorik ve pratik eğitimlerle eksikliklerin giderilmesini sağlarlar.

İdareler rasyonel personel yönetimi ile yüksek organizasyonel ve operasyonel verimliliği teşvik edecek sistemleri kurup, işletilmesini sağlarlar. İşte verimlilik ve kurumsal dayanışma sağlanırken; yolsuzluk, hak kayıpları ve etik dışı uygulamaların engellenmesi için personelleriyle birebir görüşme ortam ve şartlarını oluştururlar. Kadroya gerekli yetkinliklere uygun atama yapmak yerine görevlendirme gibi geçici çözümlerden kaçınırlar.

İdareler sözleşmeli personelin istihdam edildiği pozisyonların görev, sorumluluk ve yetkileri ile bu pozisyonlarda çalışanların yetkinlikleri gibi ölçütlerin nesnel kriterler halinde oluşturulmasını ve işe alımların bu ölçütlere göre yapılmasını sağlarlar.

İdareler beşerî sermayenin etkin ve verimli kullanımını desteklemek ve 4/B sözleşmeli personelin alımında değişkenliği önlemek amacıyla adayların ikametgâhlarını dikkate alarak işe alım ve atamaları yapmaya özen gösterirler. İhtiyaç fazlası personel alımına izin vermezler. Bu tip uygulamaların kamu vicdanını zedelediği bilinciyle ve kul hakkı anlayışıyla hareket ederler.

İdareler kamu yararı çerçevesinde, etkinlik ve verimliliği dikkate alarak çalışan istihdamına özen gösterirler. Etkin ve verimli bir çalışma ortamı hedefiyle personeli, uzman olduğu veya verimli olduğu işte görevlendirirler.

İdareler sözlü sınav yapma gerekliliği olması halinde sözlü sınavın merkezi olarak yapılmasını, sözlü sınav ile yazılı sınav arasında belirli bir oranın üzerinde gerçekleşen sapmanın komisyonlar aracılığıyla değerlendirilerek karara bağlanmasını esas alırlar. Mülakatlar mahallinde yapılacak ise nesnel ölçütlerin önceden belirlenmesine; örneğin kamera bulundurma, soru ve cevapların tutanak altına alınması gibi hususlara özen gösterirler.

İstisnai kadrolarla ilgili dikkate alınması gerekenler

İdareler istisnai kadrolara alınan memurları, ölçme ve değerlendirmeye tabi tutulmadan kısa bir süre sonra bir başka memur kadrosuna atayarak yetki verilmesine yönelik girişimlere tevessül etmezler. İstisnai kadrolarla ilgili atama süreçlerini, kamuoyu nezdinde kurumsal güven ve saygınlığı artırmak için önceden ilan ederler.

Kamu görevlileri birinci ve ikinci derece yakınlarını işe almazlar

Kamu görevlileri çıkar çatışmaları konusunda dikkatli olurlar. Kendilerinin ve yakınlarının çıkar sağlayabileceği durumlardan kaçınırlar. Kendilerine yapılan menfaat sağlamaya yönelik teklifleri reddederler ve yetkili makamlara ve amirlerine bildirirler.

Görevini yerine getirirken görevle ilintili herhangi bir hediye kabul etmezler. Görevleri sırasında ve görevleri ile ilişkili olarak kendisi, özellikle birinci ve ikinci derece yakınlarının çıkarlarının söz konusu olabileceği her türlü durumdan kaçınırlar. Çıkar çatışması kapsamına giren menfaatlerden kendilerini uzak tutarlar.

Kamu görevlileri birinci ve ikinci derece yakınlarını işe almaz ve aldırmazlar. İşe alınacak olanlardan, seçilmişlerden ya da kurumdaki birim müdürlerinden herhangi biri ile birinci ve ikinci derece akrabalık ilişkisi olmadığına dair taahhütname alarak ilgilinin özlük dosyasına konulması sağlarlar.

Kamu görevlileri çok sıkı iç denetim yaparak veya yaptırarak, işe alınanların görevlerini belirlenen sorumluluklar çerçevesinde doğru olarak yapıp yapmadıklarını izler, verimli çalışma ortamını sağlayarak vatandaş memnuniyetini en üst düzeyde tutmaya gayret ederler.

Kamu görevlileri kendilerine tahsis edilen araçları, personeli ve imkanları özel işlerinde, özellikle eşleri, çocukları ve diğer aile efradı için kullanmaz/kullandırmazlar.

Çalışanlara ve çalışma ortamına yönelik iyileştirmeler

Yöneticiler ve çalışanlar arasında moral-motivasyon ve performansı artırmak için örneğin, kreş açılması, burs verilmesi vb. uygulamalar yaparlar. Bununla birlikte, yerel yönetimlerin de kamu kurumu olduğu dikkate alınarak, kamu hukuku çerçevesinde iletişim kurulmasına ve aile dayanışması sağlayalım derken, çıkar çatışması gibi etik ihlal/ikilemleri oluşturabilecek uygulamalardan kaçınılmasına özellikle dikkat ederler.

Çalışma ortamlarının iyileştirilmesine katkıda bulunacak şekilde işyeri şartlarını TSE ve Uluslararası Çalışma Örgütü standartlarına ulaştırmak için çözümler geliştirirler. Maiyetindeki çalışanların canlarını kendilerine emanet ettikleri bilinciyle 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'na ve ilgili diğer mevzuata uygun tedbirleri alır/aldırırlar. Kazalara meydan vermemek için periyodik kontrollerle iş yeri güvenliğini sağlarlar.

Kamu görevlileri kamu hizmetlerini belirlenen kalite, standart ve süreçlere uygun şekilde yürütürler. İyi yönetişimde tecziye yerine taltif ve teşviki esas alırlar. Ödül mekanizması kurmak suretiyle personeli motive ederek sahiplenme, adanmışlık şuuru ve kurumsal kimlik kazandırırlar. Meclis, kurul veya komisyon kararlarıyla belirlenen ücretlendirmelerde mevzuat çerçevesinde eşit işe eşit ücret tahakkuk ettirerek adaletli davranırlar.

Belediyelerin asli görevleri arasında olan işlerin yerine getirilmesinde sözleşmeli personel uygulamasının sakıncaları dikkate alınarak bu kapsamdaki iş ve işlemlerin norm kadrolar haline dönüştürülmesine özen gösterirler.

Kendilerinin veya yönetim birimlerinde görev alan personellerinin görev öncesinde bilgilendirme seminerlerine alınmasını sağlarlar. Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olunamayacağı, etkin ve verimli davranılamayacağı bilinciyle hareket ederler.

İş tanımlarına uygun objektif performans kriterleri belirleyerek çalışanların verimliliklerini bu kriterler çerçevesinde değerlendirirler. Başarısız olanlara zamanında gerekli ikazları yapar ve iyileşme yönünde önlemler alırlar. İyileşme sağlanamayan durumlarda da iş akitlerinin yasal çerçevede feshedilmesini sağlarlar.

Görevlilerin fazla mesai ile ilgili hak edişlerinin gerekli mevzuat, iç kontrol ve onay mekanizmasına uygun olarak zamanında tahakkuk edilmesi ve ödenmesini sağlarlar. Öte yandan, gerçekten fazla mesai yapmamış personele, kanuni hak edişi dışında, makamın takdir yetkisini kullanarak; merhamet, menfaat, kayırmacılık vb. saiklerle fazla mesai yazdırarak kamu kaynaklarını bu maksatla kullanmazlar.

Hizmet ilişkisinde, çalışanların kişiliğini korur ve saygı gösterirler. Özellikle çalışanların mobbing eylemlerine uğramamaları ve bu tür tacizlere uğramış olanların maddi manevi zararlarının telafisi, benzeri tacizlerin bir daha tekrar etmemesi ve daha fazla zarar görmemeleri için gerekli önlemleri alırlar.

Sosyal amaçlı personel alımında dikkatli olunmalıdır

Belediyelerin doğrudan sosyal amaçlı işçi alımı yaparak kamu kaynaklarını verimsiz kullanması yerine, sosyal entegrasyon ve kalkındırma amaçlı hibe/fon kaynaklarından projeler gerçekleştirerek dezavantajlı grupların kapasitelerini geliştirmek ve girişimcilik ruhunu canlandırmak suretiyle işlendirmeyi amaçlarlar. Birimlerde müdürlük yapacakların rotasyonla yer değişimine tabi olmalarını esas alırlar.

Görüleceği üzere belirlenen ilkelere kimsenin söyleyeceği bir şey olamaz. Ancak ilkelerin belirlenmesi sorunu çözmüyor ama sorunun çözümü için büyük bir kapı aralıyor.