Esnaf ve sanatkar işçilerinin hakları neler?

Esnaf ve sanatkâr işçilerinin çoğu, İş Kanunu kapsamına alınmadığı için kıdem ve ihbar tazminatları gibi haklardan mahrum kalıyor. Ancak, Borçlar Kanunu kapsamında bazı haklar sağlanıyor ve sosyal güvenlik açısından SSK sigortalısı olarak kabul ediliyorlar. Yeni düzenlemelerde, üç kişinin çalıştığı iş yerleri İş Kanunu'nun dışında kalırken, toplam çalışan sayısı üçü aşıyorsa, bu iş yerleri İş Kanunu'na tabi olabiliyor.

Esnaf ve sanatkar işçilerinin haklarının neler olduğunu, Türkiye gazetesindeki köşesinde İsa Karakaş kaleme aldı.

Çalışanların İş Kanunu kapsamına girip girmemesi, haklar ve yükümlülükler açısından büyük önem taşıyor. İş Kanunu, işverenler ile işçiler arasındaki çalışma şartlarını ve hakları düzenlemeyi amaçlamakta. Ancak bu kanun bazı iş yerlerine uygulanmamakta ve esnaf ile sanatkâr işyerleri bu istisnaların başında gelmektedir. Esnaf ve sanatkâr iş yerlerinde çalışanların bu kanunun sağladığı kıdem tazminatı, ihbar tazminatı ve iş güvencesi gibi haklardan yararlanamadığı görülüyor. Bu kapsamda, bu çalışanların hak ve yükümlülükleri Borçlar Kanunu hükümlerine göre belirleniyor.

Esnaf ve sanatkâr iş yerlerinde İş Kanunu'nun uygulanmadığı bir diğer önemli kriter de iş yeri büyüklüğüdür. İş Kanunu'na göre, iş yerlerinde üç kişinin çalışması durumunda bu kanunun hükümleri geçerli olmuyor. Esnaf ve Sanatkârlar Kanunu'na göre, esnaf ve sanatkârlar, ekonomik faaliyetlerini sermayesi ve bedeni çalışmasıyla sürdüren, kazancı tacir veya sanayici niteliğinde olmayan ve vergilendirme açısından basit usulde vergilendirilen kişiler olarak tanımlanıyor. Bu düzenleme, kamyonculuk, otomobilcilik ve şoförlük yapanların da ekonomik sermayesi ve kazançları göz önünde bulundurularak esnaf olarak değerlendirilip değerlendirilmeyeceğini belirliyor.

Yargıtay'ın 2008 yılında verdiği kararlar, düşük gelirli taksi ve minibüs işletmecilerinin esnaf olarak değerlendirilmesi gerektiğini öngörüyor. Ancak, 2023'te yürürlüğe giren düzenlemelerde, iş yerlerinde üç kişinin çalışmasının İş Kanunu kapsamına girip girmediği belirlenirken, iş yerindeki toplam çalışan sayısının üçü aşması durumunda, bu iş yerinin 4857 sayılı İş Kanunu'na tabi olacağı belirtiliyor. Dolayısıyla, esnaf iş yerlerinde çalışanların kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı gibi hakları eksiksiz şekilde elde edilebilmesi için bu ayrıntıların bilinmesi büyük önem taşıyor.

Esnaf ve sanatkâr çalışanları, İş Kanunu'nun sağladığı bazı haklardan mahrum kalmakla birlikte, Borçlar Kanunu kapsamında ücret, izin ve diğer haklardan faydalanabiliyorlar. Sosyal güvenlik açısından ise, bu çalışanlar, İş Kanunu'na tabi diğer işçiler gibi 4/1-a (SSK) sigortalı olarak değerlendiriliyor ve sosyal güvenlik haklarından yararlanabiliyorlar. Ancak, yıllık izinler ve ihbar süreleri İş Kanunu'na göre daha sınırlı olabiliyor. Kısacası, esnaf ve sanatkâr çalışanlarının hakları, İş Kanunu ve Borçlar Kanunu arasındaki farklar doğrultusunda şekilleniyor ve bu durum, iş güvencesi ve tazminat hakları açısından önemli farklılıklar yaratıyor.