O sistem bozulmasaydı en düşük emekli aylığı 14 bin TL olacaktı

Türkiye'de 1974 – 1999 yılları arasında en düşük emekli aylığı asgari ücretin en az yüzde 70'i olarak uygulandı. Ocak 2000 tarihinden sonra ise asgari ücretin yüzde 35'ine indirildi. En düşük emekli aylığı 2000 öncesinde olduğu gibi asgari ücretin yüzde 70'i olarak belirlenseydi, bugün 14.000 TL olacaktı. Habertürk'ten Ahmet Kıvanç, en düşük emekli aylığının yıllar içinde nasıl düştüğünü masaya yatırdı.

En düşük emekli aylığı, son yılların en tartışılan konusu haline geldi. Yıl boyu en düşük emekli aylığının kaç liraya yükselebileceği konuşulur oldu. Bu durum, 8 Eylül 1999 tarihinde yayımlanan kanunla 2000 yılı ocak ayından itibaren yürürlüğe giren en düşük emekli aylığı ile ilgili değişiklikten kaynaklandı.

Prime esas kazancı ve prim günü az olan kişilere bağlanan emekli aylığının çok düşük olmasını önlemek için geçmişte farklı dönemlerde farklı kurallar uygulandı. Genel olarak en düşük prime esas kazanca endekslendi. 1974 yılına kadar olan dönemde en düşük prime esas kazançlar genelde maktu olarak belirlendi. 1974 yılından sonra ise en düşük prime esas kazanç, 1974 – 1981 arasında asgari ücrete endekslendi. 1981 – 1999 arasında ise gösterge sistemi uygulandı. 1974 yılından itibaren “En düşük emekli aylığı en düşük prime esas kazancın yüzde 70'inden az olamaz” kuralı uygulandı.

2000 yılında yarıya indirildi

2000 yılı ocak ayından itibaren en düşük emekli aylığı, prime esas kazanç alt sınırının (asgari ücretin) yüzde 35'ine indirildi. 2008 yılında ise bir adım daha ileri gidilerek, emekli olacak kişi için hesaplanan ortalama aylık kazancın yüzde 35'ine endekslendi. Aylık bağlama oranı ve güncelleme katsayısında 1999 ve 2008 yıllarında yapılan değişiklikler dolayısıyla emekli olunan tarihte hesaplanan ortalama aylık kazanç, bazı kişiler açısından o tarihteki asgari ücretin de altında olabiliyor.

En düşük emekli aylıkları kuşa döndü

En düşük emekli aylığı için getirilen alt sınırın düşürülmesi dolayısıyla en düşük emekli aylıkları hızla geriledi. Kanundaki alt sınırın yetersiz kalması üzerine 2019 yılından itibaren sosyal yardım uygulamasına geçildi. Kanuna 2019 yılında konulan ek madde ile en düşük emekli aylığı 1000 TL olarak belirlendi. Kök aylığı 1000 TL'nin altında olanların aylıkları, hazineden yapılan yardımla 1000 TL'ye tamamlandı. Söz konusu tutar 2020'de 1.500 TL, 2022 Ocak'ta 2.500 TL, 2022 Temmuz'da 3.500 TL, 2023 Ocak'ta 5.500 TL, 2023 Mart'ta 7.500 TL, 2024 Ocak'ta 10.000 TL ve son olarak 2024 Temmuz ayında ise 12.500 TL oldu.

**En düşük emekli aylığı 1965 -1975 arasında asgari ücretin üzerinde oldu**
En düşük emekli aylığının ilgili tarihteki asgari ücrete oranı 1950 yılında yüzde 56 seviyesinde oldu. 1960'ta yüzde 33'e gerilediyse de 1965-1975 yılları arasında asgari ücretin üzerinde seyretti. 1974 yılında en düşük emekli aylığı asgari ücretin yüzde 70'ine endekslenmekle birlikte, “1000 TL'den aşağı olamaz” kuralı uygulandı. Bu sayede 1974-1978 yılları arasında en düşük emekli aylığı asgari ücretin yüzde 70'inden daha yüksek düzeyde oldu. 1978-1999 yıllarında ise asgari ücretin yüzde 70'i olarak uygulandı.

En düşük emekli aylığı 14.000 TL olacaktı

2000 yılından itibaren yeni emekli olanlara bağlanan en düşük emekli aylığı asgari ücretin yüzde 35'ine endekslendi. 2019 yılında düşük emekli aylığı alanlar için 1000 TL ile başlatılarak, bugün 12.500 TL'ye ulaşan sosyal yardım şeklindeki uygulama dolayısıyla en düşük emekli aylığının asgari ücrete oranı, 2023 Mart ayında yüzde 75'e kadar çıktı. Bu yılın ocak ayında asgari ücretin yüzde 50'si olan oran, temmuz ayında yüzde 62,5 oldu.

Peki, 2000 öncesinde olduğu gibi asgari ücretin yüzde 70'ine endekslenseydi en düşük emekli aylığı ne olurdu? Brüt asgari ücret 20.002,50 TL olduğu için, en düşük emekli aylığı 2024 yılının başından itibaren 14.000 TL olarak ödenecekti. 2025 yılında asgari ücrete yüzde 30 oranında zam yapıldığında ise en düşük emekli aylığı gelecek yıl 18.200 TL'ye ulaşacaktı.